نكات فصل اول – دستگاه ایمنی
مقدمه
1) در پیرامون ما انواع میكروب های بیماری زا وجود دارد ( باكتری ها ، قارچ ها ، ویروس ها و آغازیان )
2) دستگاه ایمنی ما بیشتر اوقات مانع از فعالیت عوامل بیماری زا و بروز بیماری می شود.
3) به دفاع بدن در مقابل عوامل بیگانه ایمنی گفته می شود.
4) دستگاه ایمنی ، دستگاهی است كه اجزای تشكیل دهنده‌ی آن در سراسر بدن پراكنده‌اند و به طور مداوم و هماهنگ با هم مولكول ها و سلولهای بیگانه را شناسایی می كنند و آنها را 1- یا از بین می برند 2- یا بی خطر می كنند.
مكانیسم های دفاع
5) بدن ما با دو روش 1- دفاع غیر اختصاصی 2- دفاع اختصاصی از خود دفاع می كنند.
دفاع غیر اختصاصی
6) دفاع غیر اختصاصی نخستین خط دفاعی در مقابل هجوم میكروب ها به بدن است.
7) این مكانیسم در برابر اغلب میكروب ها یكسان عمل می كند و نمی تواند میكروب های مختلف را از یكدیگر شناسایی كند (به همین جهت غیر اختصاصی می باشد)
8) دفاع غیر اختصاصی خود شامل دو خط دفاعی است 1- نخست پوست و لایه های مخاطی 2- پاسخ التهابی ، پاسخ دمایی ، گلبول‌های سفید و پروتئین ها
نخستین خط دفاع غیر اختصاصی
9) لایه های شاخی پوست مانع از ورود بسیاری از میكروب ها به بدن می شوند .
10) چربی و عرق پوست ، سطح پوست را اسیدی كرده و از رشد بسیاری از میكروب ها جلوگیری می كنند.
11) آنزیم لیزوزیمی كه در عرق وجود دارد ، دیواره‌ی سلولی باكتری ها را تخریب كرده و باكتری ها را از بین می برد.
12) سطح داخلی لوله‌ی گوارش ، مجاری تنفسی و مجراهای ادراری لایه شاخی ندارند اما از لایه‌ی مخاطی پوشیده شده اند.
13) مایعی مخاطی كه از این لایه ها ترشح می شوند علاوه بر لیزوزیمی كه دارند ، میكروب ها را نیز به دام می اندازند و مانع نفوذ آنها به بخش های عمیق تر می شود.
14) در مجاری تنفسی مایع مخاطی میكروب ها را به دام می اندازد به كمك مژك های سلول های مجرا را به سمت بالا یعنی حلق می راند كه در آنجا یا از بدن خارج می شود و یا اینكه بلعیده می شود و در اثر شیره‌ی معده میكروب ها از بین می روند.
15) لیزوزیم موجود در اشك و یزاق ، میكروب ها را از بین می برد.
16) عطسه و سرفه میكروب ها را دفع می كند.
17) میكروب ها از طریق دفع ادرار و مدفوع از بدن دور می شوند.
دومین خط دفاع غیر اختصاصی
18) اگر میكروب ها به نحوی از خط اول دفاعی عبور كنند ، آنگاه با دومین خط دفاعی غیر اختصاصی روبرو می شوند.
19) دومین خط دفاعی 4 مكانیسم دارد : 1- پاسخ التهابی 2- پاسخ دمایی 3- گلبول های سفید 4- پروتئین ها
20) پاسخ التهابی ، پاسخی است موضعی كه به دنبال خراش یا بریدگی یا هر نوع آسیب بافتی دیگر بروز می كند.
21) پاخ التهابی باعث سركوب عفونت و تسریع بهبودی می شود.
22) در پاسخ التهابی سلول های آسیب دیده ماده‌ای به نام هیستامین تولید می كنند كه موجب گشادی رگ ها و افزایش حجم خون در محل آسیب دیده می شود.
23) غیر از هیستامین تركیبات شیمیایی دیگری در محل آسیب تولید می شود كه برخی ازآنها گلبول های سفید خون را متوجه خود می‌كنند.
24) گلبول های سفید به ویژه نوتروفیل ها طی دیاپدز به محل عفونت می روند.
25) نوتروفیل به همراه ماكروفاژهای بافتی به عوامل بیماری زا حمله می كنند و می كوشند تا عفونت را سركوب كنندو مانع از انتشار عوامل بیماری زا و آسیب سایر بافت ها می شوند.
26) ماكروفاژها علاوه بر فاگوسیتوز میكروب های مهاجم بدن را از سلول های مرده و اجزای سلولی فرسودهپاكسازی می كنند.
27) علائم التهاب عبارتند از قرمز ، متورم و گرم تر بودن محل آسیب دیده.
28) در برخی آسیب های بافتی و عفونت ها مایعی به نام چرك به وجود می آید كه شامل گلبول های سفید ، سلول ها و میكروب های كشته شده است.
29) تب حالتی است كه در آن دمای بدن بیشتر به دلیل عواملی مانند عوامل بیماری زا یا مانند آنها افزایش می یابد.
30) تب نشانه ی مبارزه‌ی بدن در برابر عوامل بیماری زا است.
31) بسیاری از عوامل بیماری زا در گرمای حاصل از تب نمی توانند به خوبی رشد كنند.
32) مهمترین بخش دفاع غیر اختصاصی بدن در برابر میكروب ها ، گلبول های سفید هستند كه فاگوسیت نامیده می شوند.
33) نوتروفیل ها و ماكروفاژها دوگروه فاگوسیت ها قرار دارند.
34) فاگوسیت ها از طریق فاگوسیتوز (ذره خواری ) میكروب ها را می بلعند و متلاشی می كنند.
35) فاگوسیتوز فرآیندی است كه در آن ذرات خارجی و میكروب ها توسط غشای سلول احاطه و به صورت یك وزیكول وارد سلول می شوند ، سپس در آنجا به كمك آنزیم های لیزوزومی هضم می شوند.
36) انواعی از پروتئین ها در دفاع غیر اختصاصی شركت دارند كه برخی از آنها پروتئین های مكمل نامیده می شوند.
37) نام مكمل به خاطر این است كه كار بعضی از اجزای دستگاه ایمنی را تكمیل می كنند.
38) پروتئین های مكمل در خون هستند و توسط ماكروفاژها و سلول های پوششی روده و كبد ساخته می شوند.
39) پروتئین های مكمل در برخورد با میكروب ها فعال می شوند و با كمك یكدیگر ساختارهایی حلقه مانند ایجاد می كنند ، این ساختارها منافذی در غشای میكروب ها ایجاد می كند در نتیجه باعث نشت مواد درون سلول ها به خارج از سلول و سرانجام مرگ سلول مهاجم می شوند.
40) پروتئین دیگر اینترفرون است كه توسط سلول های آلوده به ویروس تولید می شود.
41) اینترفرون تولیدی از تكثیر ویروس ها در سلول های دیگر جلوگیری می كند و موجب مقاومت سلول های سالمدر برابر ویروس می شود.
42) سلول های آلوده به ویروس كه اینترفرون تولید می كنند خود از بین می روند.
43) اینترفرونی كه در پاسخ به یك نوع ویروس تولید می شود سبب مقاومت كوتاه مدت در برابر بسیاری از ویروس های دیگر نیز می شود.
دفاع اختصاصی
44) میكروب هایی كه از تأثیر دفاع اختصاصی در امان مانده‌اند ، سرانجام با دفاع اختصاصی روبرو می شوند.
45) در دفاع اختصاصی گروهی از گلبول های سفید به نام لنفوسیت ها دخالت دارند .
46) لنفوسیت ها به طور اختصاصی عمل می كنند ، یعنی اینكه یك نوع میكروب خاص را از سایر میكروب ها شناسایی و با آن مبارزه می كنند.
47) لنفوسیت ها از سلول هایی به نام سلول های بنیادی در مغز قرمز استخوان ها منشأ می گیرند.
48) لنفوسیت ها در ابتدا نابالغ هستند و بعد از تكامل یافتن توانایی شناسایی و مقابله با عوامل بیماریزا را پیدا می كنند.
49) عده‌ای از لنفوسیت ها در مغز قرمز استخوان تكامل می یابند و سلول های تخصص یافته‌ای به نام لنفوست هایB را به وجود می آورند.
50) عده‌ای دیگر از لنفوسیت های نابالغ از طریق خون به غده‌ای در پشت جناغ سینه (در جلو نای) به نام تیموس منتقل شده و در آنجا بالغ می شوند و سلولهای تخصص یافته ای به نام لنفوسیت های T را به وجود می آورند.
51) در طی تكامل لنفوسیت ها
1- توانایی شناسایی مولكول ها و سلول های خودی را از مولكول ها و سلول های غیر خودی كسب می كنند. 2- در عین حال آمادگی لازم را برای شناسایی و مقابله با نوع خاصی از میكروب ها ی بیماریزا و سایر عوامل بیگانه به دست می‌آورند.
52) تعدادی از لنفوسیت های بالغ بین خون و لنف گردش می كنند و عده‌ای دیگر به گره‌های لنفی ، طحال ، لوزه ها و آپاندیس منتقل شده و در این اندام مستقر می شوند.
53) در این اندام (گره‌های لنفی ، طحال ، لوزه ها و آپاندیس ) ماكروفاژهای موجود نیز به نابودی عوامل بیگانه كمك می كنند.
54) هر ماده‌ای كه سبب بروز پاسخ ایمنی شود آنتی ژن نام دارد.
55) اغلب آنتی ژنها ، مولكول های پروتئینی یا پلی ساكاریدی هستند كه در سطح عوامل بیگانه قرار دارند.
56) مولكول های سطح سلول های سرطانی ، سم باكتری ها و دانه های گرده نیز انواعی از آنتی ژن ها هستند.
57) در سطح هر لنفوسیت ، پروتئین هایی به نام گیرنده های آنتی ژنی وجود دارد.
58) گیرنده های آنتی ژنی شكل خاصی دارند و به آنتی ژنهای خاص كه از نظر شكل مكمل آنها هستند متصل می شوند.
59) به دلیل اینكه هر لنفوسیت نوع خاصی از گیرنده‌های آنتی ژنی را دارد ، آنتی ژن خاصی را شناسایی و با آن مبارزه می كند .(دفاع اختصاصی)
60) دفاع اختصاصی خود شامل 1- ایمنی همورال و 2- ایمنی سلولی ا
یمنی همورال
61) در ایمنی همورال لنفوسیت های B نقش اصلی را دارند و در این نوع ایمنی پادتن تولید می شود.
62) هنگامی كه انفوسیت B برای نخستین بار با آنتی ژن مكمل گیرنده خود متصل می شود ، رشد می كند ، تقسیم می شود و پس از تغییراتی تعدادی سلول به نام پلاسموسیت و سلول B خاطره به وجود می آورد.
63) پلاسموسیت ها پروتئین هایی به نام پادتن تولید و ترشح می كنند.
64) پادتن در خون محلول است و به همین دلیل دفاع اختصاصی را كه به كمك پادتن صورت می گیرد ایمنی همورال گویند ( همورال = مایعات بدن)
65) پادتن ها نیز مانند گیرنده‌های آنتی ژن اختصاصی عمل می كنند ؛ یعنی هر نوع پادتن به آنتی ژن خاصی كه مكمل آن است متصل می شود.
66) پادتن به روش های مختلف آنتی ژن را غیر فعال می كند.
67) پادتن ها در ساده ترین روش به آنتی ژن های سطح میكروب ها می چسبند و مانع از اتصال و تأثیر میكروب ها بر سلول های میزبان می شوند.
68) اتصال پادتن به آنتی ژن موجب می شود ماكروفاژها راحت تر آنتی ژن را ببلعند .
69) سلول های خاطره در حالت آماده باش هستند و در صورت برخورد مجدد با همان آنتی ژن (پاسخ ایمنی ثانویه) با سرعت تقسیم می شوند و تعداد بیشتری پلاسموسیت و تعداد كمی سلول خاطره تولید می كنند.
70) در دومین برخورد (پاسخ ثانویه) پادتن بیشتری در برابر آنتی ژن تولید می شود .
71) در دومین برخورد (پاسخ ثانویه) آنتی ژن سریعتر از نخستین برخورد شناسایی می شود و با شدت بیشتری با آن مبارزه می شود.
ایمنی سلولی
72) در ایمنی سلولی لنفوسیت های T فعالیت دارند .
73) لنفوسیت های Tپس از اتصال به آنتی ژن خاص خود ، تكثیر پیدا می كنند و انواعی از سلول های T از جمله تعدادی سلول T كشنده و سلول T خاطره تولید می كنند.
74) سلول های T كشنده به طور مستقیم به سلول های آلوده به ویروس و سلول های سرطانی حمله می كنند.
75) در این حمله لنفوسیت های T با تولید پروتئین خاصی به نام پرفورین منافذی در این سلول ها ایجاد و باعث مرگ آنها می شوند.
76) به دلیل حمله‌ی مستقیم سلول های T به سلول های بیماری زا ، این نوع ایمنی ، به ایمنی سلولی معروف است.
بیماری واگیر
77) میكروب های بیماری زا از راه های مختلف ( هوا- آب – غذا – حشرات – تماس ) منتشر می شوند.
78) بیماری كه بتواند از شخصی به شخص دیگر سرایت كند ، بیماری واگیر دار نام دارد.
79) فردی كه به یك بیماری واگیر دار مبتلا می شود ، معمولا پس از بهبود نسبت به ابتلای مجدد به این بیماری ایمن می شود.
80) دلیلی این نوع ایمنی وجود تعدادی سلول خاطره است كه در بیماری اول تولید شده اند.
81) ایمنی كه پس از ابتلا به بیماری واگیر و بهبودی پس از ان به وجود می آید ، ایمنی فعال نام دارد.
82) نام ایمنی فعال به این جهت است كه در طی آن دستگاه ایمنی خود فرد نقش فعالی در مبارزه با عامل بیماری زا دارد.
83) واكسن میكروب ضعیف شده یا كشته شده و یا سم خنثی شده میكروب است كه باعث ایجاد ایمنی فعال می شود.
84) هنگامی كه در فردی پیوند عضو صورت می گیرد ، ممكن است دستگاه ایمنی بدن فرد گیرنده ، سلول های عضو پیوند شده را به عنوان یك عامل بیگانه شناسایی كرده و به آن حمله كند.
دستگاه ایمنی و پیوند اعضا
85) دستگاه ایمنی ما می تواند حتی سلول های بدن ما را از سلول های بدن سایر افراد تشخیص دهد.
86) برای جلوگیری از رد عضو پیوندی :
a. باید از فردی عضو دریافت شود كه پروتئین های سطحی سلول های وی شباهت بیشتری به پروتئین های سطحی سلولهای فرد گیرنده داشته باشد.
b. به فرد گیرنده‌ی عضو داروهایی می دهند كه فعالیت دستگاه ایمنی آنها را تا حدی كاهش دهند.
دستگاه ایمنی و سلول های سرطانی
87) در سطح سلول های سرطانی مولكول های خاصی به نام آنتی ژن های سرطانی وجود دارد، بنابراین دستگاه ایمنی به سلول های سرطانی حمله می‌كند و به طور معمول آنها را از بین می برد.
88) واضح است كه آنتی ژن های سرطانی بر روی سلول های عادی وجود ندارند.
89) در مبارزه با سلول های سرطانی لنفوسیت های T ، به ویژه سلول های T كشنده و ماكروفاژها نقش اصلی را به عهده دارند .
90) در مبارزه با سلول های سرطانی پادتن از اهمیت كمتری برخوردار است.
خود ایمنی
91) در برخی از افراد دستگاه ایمنی مولكول های خودی را بیگانه تلقی می كند و همین امر موجب بروز بیماری به نام خود ایمنی می‌شود.
92) در خود ایمنی ، دستگاه ایمنی مولكول ها و یا سلول های خودی را نیز مورد حمله قرار می دهد و در برابر آنها پاسخ ایمنی ایجاد می‌كند .
93) خود ایمنی ممكن است در اثر تولید نابه جا و نامتناسب پادتن هایی باشد كه علیه مولكول های سطحی سلول های بدن به وجود می‌آیند.
94) در بیماری مالتیپل اسكلروزیس (MS) دستگاه ایمنی ، پوشش اطراف سلول های عصبی مغز و نخاع را مورد تهاجم قرار می دهد و به تدریج آنها را از بین می برد.
95) در MS فعالیت سلول های عصبی اختلال پیدا می كند و بر اساس محل و شدت تخریب علائم مختلفی مثل ضعف ، خستگی زودرس ، اختلال در تكلم ، اختلال در بینایی و عدم هماهنگی حركات بدن ممكن است در بیمار مشاهده شود.
96) در برخی بیماران ممكن است پس از یك بار حمله‌ی MS ، پوشش سلول های عصبی ترمیم شده و علائم بیماری از بین بروند.
آلرژی
97) آلرژی یا حساسیت ، نوع دیگری از اختلال در دستگاه ایمنی است.
98) پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی در برابر برخی آنتی ژن ها آلرژی نام دارد .
99) آنتی ژنی كه موجب ایجاد آلرژی می شود به آلرژن یا ماده‌ی حساسیت زا معروف است.
100) گرد و غبار ، دانه های گرده ، مواد موجود در برخی از غذاها و دارو ها ، ممكن است برای بعضی از افراد ، آلرژن باشند.
101) در اولین برخورد فرد حساس با آلرژن ، بدن او نوع خاصی از پادتن تولید می كند ، این پادتن در سطح ماستوسیت های بافتی قرار می گیرد.
102) اگر فرد بعد از مدتی دوباره در معرض همان آلرژن قرار بگیرد ، ماده ی آلرژن به پادتن سطح ماستوسیت ها متصل می شوددر نتیجه این سلول ها موادی مثل هیستامین تولید می كنند و هیستامین باعث بروز علائم آلرژی می شود.
103) ماستوسیت ها شبیه بازوفیل های خون هستند ولی در بافت ها وجود دارند.
104) علائم آلرژی ممكن است تورم ، قرمزی ، خارش چشم ها ، گرفتگی و آبریزش بینی و تنگی نفس باشد .
105) افراد مبتلا به آلرژی برای مقابله با اثرات شدید هیستامین از داروهای ضد هیستامین ( آنتی هیستامین ) استفاده می كنند.
ایدز – نقص ایمنی اكتسابی
106) گاهی ممكن است در یك تا تعدادی از اجزاء دستگاه ایمنی نقصی بروز كند.
107) نقص ایمنی ممكن است مادرزادی باشد یا در اثر عوامل محیطی به وجود آید ( اكتسابی )
108) ایدز AIDS مثال بارز نقص ایمنی اكتسابی است .
109) ایدز در اثر ویروسی به نام HIV به وجود می آید .
110) این ویروس ها گروه خاصی از لنفوسیت های T را كه در دفاع نقش دارند مورد تهاجم قرار می دهند ، در آنها تكثیر می شوند . آنها را از بین می‌برند.
111) در بیماری ایدز به مرور قدرت دفاعی بدن كم می شود ، به ترتیبی كه افراد مبتلا توانایی مقابله با خفیف ترین عفونت ها را ندارند و سرانجام در اثر ابتلا به انواعی از بیماری های باكتریایی ، قارچی ، ویروسی ویا سرطان می میرند.
112) از زمان آلوده شدن بدن به ویروس ایدز تا بروز علائم بیماری ممكن است 6 ماه تا 10 سال یا بیشتر طول بكشد.
113) در این مدت اگر چه فرد به ظاهر سالم است اما ناقل بیماری است و می تواند بیماری را به افراد دیگر انتقال دهد.
114) ویروس ایدز از سه راه به بدن منتقل می شود:
115) تزریق خون یا فرآورده های خونی آلوده به ویروس 2- مادر آلوده ممكن است در دوران بارداری ، زایمان و یا شیردهی ویروس را به فرزند متقل كند. 3- از راه تماس جنسی
116) ایدز از راه هوا ، غذا ، آب ، نیش حشرات ، دست دادن ، صحبت كردن ، روبوسی ،بزاق ، اشك و ادرار منتقل نمی شود.
ایمنی در بدن سایر جانداران
117) دفاع اختصاصی اساساً در مهره داران وجود دارد.
118) بی مهرگان از راه دفاع غیر اختصاصی با عوامل بیماری زا مبارزه می كنند.
119) مثال ها : 1- مایع مخاطی روی بدن بسیاری از كرم های حلقوی و نرم تنان. 2- سلول هایی مشابه فاگوسیت ها در اسفنج ها و بندپایان و نیز های لیزوزویمی و لیزوزومی. 3- اسفنج ها و ستاره های دریایی حتی می توانند پیوند بافت بیگانه را پس بزنند. 4- در گیاهان تركیبات خاصی ساخته می شوند كه نقش دفاعی دارند. 5- انواعی از پروتئین ها و پپتید های كوچك غنی از گوگرد در گیاهان شناخته شده كه فعالیت ضد میكروبی دارند. 6- نوعی از این پپتید های غنی از گوگرد در یونجه فعالیت ضد قارچی دارد.
فصل یک زیست شناسی 2